در ساعت 3.15 دقیقه بامداد روز 13 مارچ 1964، خانمی به نام کترین جنوز از محل کارش به منزل برمیگشت. خودروی خود را در پارکینگی که با در منزل کمی فاصله داشت پارک کرد و به سمت خانه رفت که متوجه شد از سوی کسی تعقیب میشود. آن مرد که قصد دزدی داشت، با وارد کردن دو ضربه چاقو بر پشت وی، او را نقش بر زمین کرد. در این لحظه یکی از همسایگان جنوز از سر و صدای او و طلب کمک وی متوجه موضوع میشود و از پنجره فریاد میزند "دخترک را رها کن" و مهاجم نیز فرار میکند.
جنوز خود را کشان کشان تا در ورودی میرساند و همچنان طلب کمک میکند ولی در تاریکی شب از نظرها پنهان است. دو هفته بعد مجله تایم در مقاله ای مینویسد 37 نفر از همسایگان جنوز شاهد ماجرا بودند و منفعل! شواهد درباره تعداد ناظران اندک است ولی گفته میشود دستکم 10-12 نفر صدای ناله و فریاد جنوز را شنیده اند. سرانجام در ساعت 4.15 دقیقه با تماس یکی از همسایگان، جنوز با آمبولانس به بیمارستان منتقل میشود که البته در طول مسیر میمیرد.
بعد از مدتی و به خصوص پس از چاپ مقاله ای در تایم، تحلیل ها و اظهار نظرها در این زمینه شروع می شود. برخی این انفعال همسایگان را ناشی از زندگی شهری و ماشینی شدن انسان و در نتیجه از دست رفتن عاطفه و حس یاری به هم نوع دانستند.
از نظر جامعه شناسان ولی، نظریه ای جدید این موضوع را توضیح داد. «اثر نظاره گر» یا «سندروم جنوز» اولین بار توسط دو روانشناس اجتماعی به نام بیب لاتان و جان دارلی با تاثیر از رویداد قتل کیتی جنوز توضیح داده شد. بر اساس این نظریه، احتمال یاری رساندن نظاره گر به قربانی نسبت عکس با تعداد نظاره گران دارد. هرچه ناظران بیشتر باشند، به دلیل تقسیم مسئولیت اجتماعی، ترس از دخالت بیجا و خجالت از کمک در جمع احتمال یاری آنها کمتر میشود.
این دو روانشناس آزمایشاتی را ترتیب دادند. برای نمونه در یک آزمایش خانمی در حالت نیازمند به کمک (ظاهرن از روی ویلچر افتاده به زمین) وجود داشت که درصد کمک ناظرین در دو حالتِ تنها یا در جمع اندازه گیری شد. در حالتِ تنها 70 درصد افراد به کمک رفتند و در وضعیتی که دیگران در جمع بودند تنها 40 درصد برای کمک اقدام کردند.
در آزمونی دیگر یک دانشجو به تنهایی، با دو نفر و با سه نفر دیگر در اتاقی مشغول پاسخ به سوالات بودند. در این بین از زیر در اتاق دودی وارد میشود. در حالتی که دانشجو تنها باشد، ظرف 5 ثانیه به دود وارد شده اشاره می کند و در حالتی که تنها نباشد در مدت 20 ثانیه.
این مساله ی «اثر نظاره گر» در بسیاری مسائل اجتماعی وجود دارد. شاید اگر وسط یک خیابان شلوغ راه بروید و یک پیر زن را ببینید که زمین خورده است، با این شرط که شاهد زمین خوردن او نباشید، احتمالن از کنار آن خواهید گذشت در حالیکه میبینید همه همین کار را میکنند. از کجا معلوم؟ شاید دوربین مخفی درکار باشد، شاید خبری باشد. این موضوع امروزه در زمینه پدیده موبایل هایی که در هنگام قربانی شدن افراد از جیب بیرون می آید بسیار دیده می شود. انیمیشن زیر این پدیده را به زبان طنز به نمایش میکشد.
اینجاست که اگر یکی دو نفر شجاعانه این مرزها را بشکنند و جلو بروند، احتمال دخالت سایرین هم بالا میرود؛ چون دیگر نه نگران تمسخر جمع هستند، نه نگران دخالت بیجا و نه تقسیم مسئولیت.
به نظر میرسد با این پدیده بتوان عدم کارکرد «کمونیسم» و مسائلی چون بی تفاوتی افراد در جوامع سرمایه داری را توضیح داد. به نظر شما چگونه این توضیح ارائه میشود؟
بحث و بررسی: www.daftarche.com
