آیا تاثیر افکار بر آب حقیقت است یا دروغ؟
مقدمه
امروز تقریبن با هر کس که هم سخن می شوید، میبینید که از چیزی به نام تاثیر دعا و فکر بر آب سخن ها شنیده است. در بین مردمان عادی و کم سواد این مساله تبدیل به یک اپیدمی شده است. باورمندان این ها را به نفع باورها و عقاید خودشان مصادره می کنند. حتا در مجامع دانشگاهی و آکادمیک کشور نیز شوربختانه استادنماهایی هستند که این چیزها را اشاعه دهند. شنیده ام در یکی از دانشگاه ها استادی که من نیز با او واحدهای علوم دینی را گذرانده ام یکی از این کتاب های اشاعه دهنده خرافه را در سر کلاس خوانده است!
پس بد نیست کمی در این باره بیاندیشیم. ببینیم چه می گویند. یعنی چه که واژه بر آب اثر می گذارد؟ اصلن واژه چیست؟ اثرش چیست؟ چگونه اندازه گیری می شود؟ توسط که؟ اگر خواهان دریافتن این نکات هستید به ادامه نوشتار نظر کنید.
منشا این خرافه کجاست؟
شاید بشود بیشتر از هر چیز، منشا این خرافه را آقای دکتر ماسارو ایموتو (Masaru Emoto) دانست. مولف و نویسنده 67 ساله ژاپنی که با چند کتاب در این زمینه خود را مطرح کرده است و مردمان را هر چه بیشتر در گرداب پوچ گرایی گرفتار! وی 6 کتاب در اینباره نوشته است. اینجانب شخصا 4 کتاب را از وی دیده ام که به فارسی ترجمه شده است.
همینکه یک فرد از کشور پیشرفته ژاپن که پیشوند دکتر هم در نام او مشاهده می شود ادعایی مطرح کند که باور توده ها را تایید کند، دلیل خوبی است تا بلافاصله این ادعا بوسیله همین توده ها تبلیغ و ترویج می شود. بعلاوه اگر این ادعاها منافع غارتگران و دینفروشان را هم تامین کند، روی آن تبلیغ می شود. کتاب او چاپ می شود، در دانشگاه ها درس داده می شود و ...
ولی این آقای دکتر دانشمند کیست؟ آیا صلاحیت تحقیق را در این زمینه دارد؟ بد نیست نگاهی به سوابق تحصیلی او بیندازیم. وی دانش آموخته رشته «ارتباطات بین الملل» در «دانشگاه یوکوهاما»ست. رشته ای که هیچ پیوندی با این سری تحقیقات و ادعاهای او ندارد. همچنین ایشان مدرک دکترای خود را در کشور هند از «موسسه آموزشی طب جایگزین» در رشته ای با نام «طب جایگزین» دریافت کرده است (1). علاوه بر چرند بودن این رشته، در نظر داشته باشید که باز هم رشته تحصیلی وی مرتبط با تحقیقات او نیست. به این معنا که نمیتوان او را یک متخصص علوم طبیعی به شمار آورد تا سخنان و اظهاراتش دارای وزن حتا متعارفی باشند.
همچنین، موسسه ای که ایشان در آنجا دکتر! شده اند هم چندان معتبر نیست. خب رشته های به درد نخور و درپیتی باید هم در چنین موسساتی ارائه شود. اینجا نگاهی به صلاحیت افرادی که می توانند در این رشته تحصیل کنند بیندازید! به نظر می رسد احمد جنتی هم با سواد حوزوی خود می تواند در آنجا تبدیل شود به دکتر جنتی!
پس این آقای دانشمند دکتر ژاپنی خفن، چندان هم آن یار گمشده باورمندان و خرافه گرایان نیست تا با او بتوانند خود را نشئه کنند! از این قبیل دکترها و کارشناس ها خودمان فراوانش را داریم. خصوصن در کلکسیون آقای احمدی نژاد!
آیا ادعاهای ایموتو علمی است؟
پیشتر در همین تارنگار مختصری درباره علم و دین نوشتاری ارائه کرده ام. پس با این فرض که شما از معنای اینکه چه چیزی «علمی» است آگاهید، چند نکته را تذکر می دهم.
آزمایشات و بررسی های آقای ایموتو هیچکدام در چارچوب متد علمی (روش علمی) قرار ندارد. اصولن چارچوب و مکانیزم این آزمایشات بر کسی معلوم نیست. ایشان در هیچ کجا روش اندازه گیری و نمونه گیری و بررسی های خود را ارائه نداده اند. اینکه آیا شرایط برای همه مولکول ها یکسان بوده است؟ حتا نحوه و چگونگی ذکر واژگان چه بوده است؟ در هنگام ذکر واژگان شرایط محیطی مانند دما و فشار و غیره برابر بوده است؟ حجم آب مورد آزمون چطور؟ یا سرعت انجماد و بسیاری از فاکتورهای دیگر. مثلن اگر بگذارید مقداری از بلورها یخ بزنند و آب موجود در حالت مخلوط یخ و آب قرار بگیرد، روشن است که مولکول هایی وجود دارند که هنوز بخشی از آنها یخ نبسته است. مثلن در فرتور زیر، ببینید چطور بلور سمت راستی نیمه منجمد است و سمت چپی کاملن منجمد شده است.
حتمن میدانید که یک مقاله علمی تنها از طریق جورنال های معتبر علمی یا دانشگاهی ارائه می شود. شما برای اینکه مقاله تان را در یک جورنال علمی چاپ کنید، باید استانداردهای سخت و ریزبینانه ای را رعایت کنید. سپس اگر ادعایتان توسط داوران متخصص آن جورنال پذیرفته شد، به شما تبریک می گویند و مقاله تان را چاپ می کنند. ادعاهای آقای ایموتو همگی در حد کتاب شخصی است. درست مانند یک وبلاگ شخصی. هیچ مقاله ای در زمینه مورد بحث از ایشان در مجامع آکادمیک وجود ندارد.
ادعاهای آقای ایموتو حول چند واژه میگردد که کمی هم مبحث را فلسفی می کند. ایشان می گویند واژه های زیبا، مولکول های یخ را زیبا می کنند. پرسش اینجاست که چه واژه ای زیباست؟ همچنین چه مولکولی زیباست؟ آیا واژه گوساله که گاهی برای خریدن گوشت چرخ کرده استفاده می شود و گاهی هم برای فحاشی، جزو زیباهاست یا زشت ها؟ همینطور سلام. همینطور واژه هایی که ایشان بکار برده اند مانند امید، انگیزه و ناامیدی، سپاس از اکاگی زاما، تو احمقی، اعتماد به نفس، دوستت دارم، متاثر و غیره (2).
روش تولید علم حساسیت های خاص خود را دارد. اگر چنانچه نظر آزمایشگر بتواند بر روی نتیجه آزمایش اثر بگذارد، آن نتیجه دیگر فاقد اعتبار است. بنابر این علمی نیست. در همین باره، موسسه جیمز رندی جایزه 1 میلیون دلاری برای آقای ایموتو تعیین کرده است اگر او بتواند در آزمایشی بدون جهت دهی (یعنی نتیجه مستقل از نظر آزمونگر است) که اصطلاحن به آزمایش Double-Blind معروف است، ادعاهای خود را اثبات کند (3).
این آزمایشات علاوه بر جنبه علمی و فیزیکی، یک جنبه آماری هم دارند. آزمایشگر باید آشنا با علم آمار باشد. باید بتواند داده های خام و بی معنای آمار را وارسی کند و از میان آنها معنی بیرون بکشد. مثلن، در هر حجم از آب مورد آزمون، چند عدد بلور وجود دارد؟ بر چه مبنایی باید این خیل عظیم بلورها را وارسی کرد؟ یعنی چند نمونه باید گرفت؟ x تا؟ چرا؟ چرا x-1 تا نه؟ پس از آن با فرض اینکه می دانیم زشت و زیبا در بلور چیست، چند درصد این بلورها باید دارای شکل و شمایل خاصی باشند تا بتوانیم بگوییم واژه مورد نظر تاثیر خود را گذارده است؟ این پرسش هایی است که محقق باید در مقاله جامع و مانع خود آنها را پاسخ گفته باشد که اصلن چنین مقاله ای در کار نیست.
خطاهای انسانی چالشی دیگر برای این تحقیق است. اندازه گیری چندانی در این تحقیق وجود ندارد، تنها نکته مورد توجه، تعداد بلورهای بررسی و چگونگی بررسی است. چگونگی این بررسی به روش عکاسی است. هر آنچه من و شما میبینیم در واقع یک سری عکس است. آقای ایموتو شخصن اذعان می کند که عکسی را انتخاب می کند که دارای هر سه ویژگی راستی، نیکی و زیبایی باشد (4). بنابر این، عکس های سلیقه ای و انتخاب شده بدون هیچ مبنای علمی آقای ایموتو، چیزی بیش از هنرنمایی عکاس نیست.
مروری بر یکی از کتاب ها
آخرین کتاب آقای ایموتو به نام The Shape of love: Discovering Who We Are, Where We Came From, and Where We are Going در سال 2007 چاپ شده است و ترجمه فارسی آن با ترجمه خانم نفیسه معتکف در انتشارات درسا با نام «تصویری از عشق بر روی آب» منتشر شده است. نگاهی کوتاه به این کتاب می اندازیم.
در آغاز کتاب مقدمه نویسنده را داریم که خواندنش ما را به نتایجی می رساند. وی در مورد یکی از کتاب های خود با نام «پیام های نهفته در آب» می گوید: «کتاب به این صورت تمام شد که وقتی روح من حاضر است سیر و سفر فرد را به سوی کائنات شروع کند، در نظر دارم با صدایی رسا به همه بگویم ما عازم مشاهده و درک عالم هستیم. بیایید به مریخ برویم!» در واقع ایشان در این مقدمه عرفانی، کاملن نشان می دهند که مسیری که کتاب های او می پیماید نه یک مسیر علمی و معتبر، که یک مسیر عرفانی، شاعرانه، متکی بر دل و تعابیر ادبی است که قطعن اینچنین ادعاها و نوشتارهایی در جامعه امروز نمیتوانند مبنای ذکر یک سری واقعیات و حقایق باشند.
در ادامه مقدمه وی معترف است که هر آنچه را که دلش می خواهد در این کتاب ها می نویسد: «پذیرش گسترده کتاب هایم باعث دلگرمی من شد تا هر آنچه را دلم می خواست در برهه ای از زمان بنویسم». این در حالیست که هر جا سخن از تاثیر دعا و فکر بر آب می شود، سوء استفاده کنندگان می گویند امروزه در علم هم ثابت شده است که فلان و فلان!
در کل کتاب، شما هیچ فرنود و استدلال علمی یا ارائه حقیقت علمی را نمی بینید. تنها سر هم بندی یک سری واژگان خوش آیند و جذاب (البته برای عوام) به همراه تعداد زیادی عکس از بلور آب یخ است. جای جای این کتاب پر شده است از تعابیر صوفیانه و خالی از ارزش علمی. مثلن در بخشی با فرنام «امید» می خوانیم: «بلور آب در شکل 1 (تصویری از یک بلور کامل یخ) شاید سینه پر امید بچه ای را به تصویر بکشد، اینکه روزهای او بیشتر و بیشتر می شود». آقای ایموتو از یک تصویر بلور یخ چنین برداشتی دارند. درست همانطور که شاعران حیطه عرفان از هر چیزی تشبیهات صوفیانه می کنند.
ایموتو در ادامه همان بخش به ذکر پیشینه خود می پردازد: «من کوچکترین بچه از چهار فرزند بودم و از توجه و محبت کامل مادر سیراب شدم. برادرانم در مدرسه کوشا بودند. از آنجا که من کوچکترین فرزند بودم، زیاد از من توقع نداشتند. بنابر این من بدون محدودیت های زیادی بار آمدم. بعد از ازدواج هم همسرم پناه من در زندگی ام شد، درست همانطور که مادرم پناه من بود... من از این دو زن قدردانی می کنم...». گمان نمی کنم آوردن سایر جملات و شاهکارهای ادبی این کتاب مفید باشد. حتمن خودتان به این نتیجه رسیده اید که این کتاب عاری از سخنان محکمه پسند و استدلالات علمی درباره تاثیر فکر و دعا بر آب است.
همه کتاب همینطور است. تکراری و بی محتوا. اگر این کتاب را دارید، حتمن سخنان من را تایید می کنید، اگر نه اینبار که گزارتان به یک کتاب فروشی افتاد، بد نیست نیم نگاهی به صفحات یکی از کتب آقای ایموتو بیندازید. نکته ای که می توان برداشت کرد، اینست که آقای دکترای طب جایگزین، راهی برای پول درآوردن یافته است. رشته تحصیلی او چندان مفید این کار نیست ولی مدرک ارتباطات بین الملل به او کمک می کند که نویسنده خوبی باشد تا بتواند جیبش را پر کند!
علمی یا غیر علمی بودنش مهم نیست
اگر شما بنده ایمان و احساس هستید، مهم نیست که این کتاب را که و بر چه اساسی نوشته باشد. ولی اگر بنده و تابع خرد و روش علمی هستید، این آنچیزی نیست که شما را متقاعد کند. حداقل دانشگاهیان و تحصیل کردگانی که تمام دانش و علم خود را از روش علمی بدست آورده اند باید دور اینچنین زمینه هایی را خط بکشند. اگر اینبار استاد یا دوست یا بزرگ خانواده از این کتاب به نام علم یاد کرد و گفت امروزه علم هم تاثیر دعا کردن، از زیر قرآن رد شدن، فوت کردن و ... را دریافته است، به او گوشزد کنید که علاوه بر غیر علمی بودن این اظهارات، خود آقای ایموتو هم ادعای دانشمندی ندارد.
برای بشر قرن 21 ام که به دنبال مهیا کردن شرایط محیطی سایر کرات برای زندگی انسانی است، جایز نیست که گول رمالی های شیادانی مانند آقای ایموتو و استادنماهایی مانند بردگان دینی و آخوندان را بخورد. اگر قرار است بنده باشید، بنده «روش علمی» باشید.
در همینباره، مطلب جالب ناباور را نیز در اینجا بخوانید.
پانویس
2- Preview this item: http://www.worldcat.org/oclc/74029229
4- برگ 4: http://web.archive.org/web/20060202105450/www.newageretailer.com/for-retailers/emasaruemoto_web.pdf
